1.
A
fide chi connoscher ti cheria
Poddighe
Salvadore Dualchesu?
ca
tenimos sas biddas pagu atesu,
cioè
sa bidda tua e bidda mia,
ca
las separat sa làcana ebbia
chi
passat in su saltu in mesu in mesu
ma
tue atesu ti che ses andadu
ca
in Miniera ti ses sistemadu.
2.
Ma
però de sas tuas poesias
mi
nd'hat giogad'in manos frequente:
anzis
nd'hap'in podere hoe presente
mandadas
cun sas suas da' Carias,
su
cale puru ch'este in Iglesias
in
Miniera che tue similmente;
e
valentes poetas sezis ambos
comente
arbure sola e duos cambos.
3.
Cuss'opusculu
tou pubblicadu
intituladu
- Mundana Cumedia
meritat
de ti ponner in sa sedia
de
su Parnasu'in altu collocadu.
ch'a
passos de gigante has superadu
sos
poeteddos de sa classe media:
una
sedia de oro li meritat
pro
l'ammirar'ognunu chi l'abitat.
4.
Cuss'Opusculu
l'hap'eo rezzidu
da
su Fizolu Medde Nicolau:
però
no isco s'issu l'hat mandau,
o
tue chi mi l'apas ispedidu,
ma
in sa posta a mie est pervenidu
pro
mesu de unu plicu assigurau
o
mi l'hapat mandad'issu, o tue
ambos
ringrazio e non bi penso cue.
5.
Legidu
l'hapo cun atenzione
pro
chi m'hat dadu gustu cun dilettu:
ma
deo (iscusa) tenzo unu difettu
chi
fatto a dogni cosa osservazione,
massim'in
fattu de Religione
faeddo
semper francu e ischiettu;
ch'a
Deus so suggettu a dare contos
cando
contra de issu tenzo affrontos.
6.
Infatti
tue, meda, troppu iscappas
contra
de Deu in sa creazione,
narzende
chi est mera invenzione
de
sos chi jughent suttanas e cappas,
e
a nessunu de narrer la prappas
cun
d'una limb'acuta che punzone;
e
chi sa Creazione hoe in die
coment'est
fatta non s'ischit, ne chie!
7.
Forzis
in custu mundu tue solu
has
esser su piùs illuminadu?
Forzis
in custu mundu tue solu
da
sa terra ch'has esser in su 'olu?
Podes
ischire chi unu rossignolu
che
Achila no hat bolu sublimadu
e
cunfrontad'inoghe 'enit su dottu,
chi
connoschet pius de un'ignotu.
8.
Cando
mai su mundu ch'est ornadu
de
tantas meraviglias e ispantos,
ch'isbalordint
pro finas tottu cantos
sos
dottos ch'hana prus istudiadu,
si
non b'esseret un'Ente increadu
nos
diat dimustrare donos tantos?
E'
custos tantos donos certamente
sunt
operas de Deu Onnipotente.
9.
S'omin'est
beru, faghet meraviglias
cun
machinas e mill'invenziones,
ch'atturdint
e ispantant sas persones
ch'hant
piùs istudiadu in sa famiglia,
ma
s'haeret Deus frenadu cun briglia,
de
s'omine sas suas intenziones,
che
maccarrone si fit abbarradu
si
Deus non l'haeret aggiudadu.
10.
Tue
naras chi como sa scienzia
su
podere de Deu hat superadu,
ca
mancar'issu siat airadu
s'omin'isfìdat
sa sua potenzia;
mancari
mandet issu cun violenzia,
da'
su Chelu, unu fulmine infogadu,
salvadu
restat issu e nd'essit sanu,
portende
parafulmines in manu.
11.
Ma
deo cue ti fatt'osservare
chi
cando Deus mandat s'ira sua,
non
semper tenner'has a manu tua
cuss'istrumentu
pro ti la salvare,
e
non has accudire e t'iscappare
mancari
che puzone tenzas fua:
ca
Deus s'ira sua cando mandat
tottu
distruit e nemos s'abbandat.
12.
A
boltas naras chi s'agatat Deus, e
pro
finas ch'est giustu e imparziale,
e
a boltas nde naras tantu male
chi
quasi narrer non si podet peus;
assora
- male fiaus e peus seus -
si
no has una base principale!
e
b'andat male a faghers'intr'e bessi,
si
zertu non nde ses tue matessi.
13.
Finas
sos Santos los giughes a giogu
ca
sunt da sos bigottos venerados
e
chi benint da custos invocados
chie
pro male 'e s'anca chi de s'ogu
e
chi bigottos nd'hat in dogni logu
ch'istupidos
los crès e insensados;
ma
cando sunt provados sos miraculos
solu
s'incredulu agatat ostaculos.
14.
Attenzione
ca in su mundu ses
(mancari
sias como allegru e sanu)
non
ti suzzedat calchi casu istranu
chi
'enzas a creder cuddu chi non cres,
ca
si nd'hat bidu medas pius de ses
ch'istrupiu
hana tentu a pes, o manu,
ed
essendesi a Santos invocados pro
mes'insoro
istesini sanados.
15.
Finas
sa Santa de S'isula Sicula,
(ti
cherzo narrer de Santa Lughia,
ch'est
tantu venerada in bidda mia,)
tue
l'has calculada pro ridicula;
ma
cantu cheres battaglia e articula,
issa
est bona pro dogni maladia;
pro
maladia, massime in sos ogos
est
meda venerada in tantos logos.
16.
E
deo,chi so 'ezzu e cun su bàculu
bidu
nd'hapo da issa unu portentu:
mi
so corcadu sanu, e cun cuntentu,
e
m'agatesi in ogos grande ostàculu,
e
invochendemi a Issa, su meràculu
d'esser
sanadu subitu hapo tentu;
e
cuntent'hap'abertu pibirista
sanadu
che in primu de sa vista.
17.
Su
dizzu narat: e l'ischini tantos
e
mancu tue l'has a dennegare:
chi
cando nos cherimos ispassare
de
non burlare cun maccos, ne Santos,
ca
si s'airant issos tottu cantos
grande
dannos nos podet capitare.
Duncas
a los venerar'est pius bonu
e
nd'haer calincunu pro patronu.
18.
Mi
dispiaghet ca ses miscredente,
(pro
no narrer chi ses in tottu atèu)
ca
non cres, ne in Santos, ne in Deu
ma
solament'in sa vida presente;
in
sa futura non bi cres niente,
e
cuss'est chi mi dàt pius anneu;
non
cres in Dèu, ma in su temporale,
e
ne mancu ch'est s'anima immortale.
19.
Socrate,
su filosofu de Atena,
chi
fit paganu de Religione,
fit
sempre in sa firma opinione,
chi
s'anima teniat premiu, o pena,
cando
lassada sa vida terrena
passaiat
a s'Eterna abitazione;
pro
cussa opinione (oh zente brutta!)
l'hana
dadu a buffare sa cicutta!
20.
Naras
e giughes sa idea fissa,
ch'Inferru
e Paradisu no bi nd'hada,
ne
Purgatoriu; ch'est cosa inventada
da
sos furbos preide pro sa Missa,
pro
ciappare offertorios a s'ispissa
e
i sa bussa bene pienada;
ca
si dannada est s'anima a su fogu,
non
che l'ogat dinaris dae su logu.
21.
Sos
dinaris chi dana in s'offertoriu,
pro
fagher Missas e assolussiones,
non
sunt pro che ogare sas persones
prima
'e su tempus de su Purgatoriu,
ma
pro lis dare sulliev'e ajutoriu
in
cussas mannas tribulaziones;
ca
sas assoluziones e i sas Missas
de
grande sullievu sunt pro issas.
22.
E
rejon'est, chi si fettant pagare,
ca
non vivent de ària, fumu e bentu,
ca
ognunu hat bisonzu 'e nutrimentu
s'in
custa vida cheret addurare,
e
su preide chi servit a s'altare
da
s'altare dèt haer su sustentu;
duncas,
su nutrimentu est necessariu
lu
depet tenner preide, o vicariu.
23.
Ne
mancu tue tribaglias debadas
in
s'arte chi t'has cherfidu pigare,
anzis
si non sunt prontos a pagare,
cuddas
personas chi sunt obbligadas,
lis
mandas missiones e imbasciadas
cun
minettas ancora a la citare;
dunca
a campare hat derettu ognunu,
e
su preide de cussos est unu.
24.
Tue
nàs chi su Chelu est de sos riccos
ca
tenet abbundante sa ricchesa,
e
chi s'inferru est cudda poveresa
chi
affliggit sos òmines mendicos;
(pro
su corpu, istant sì, custos afficcos)
ma
pro s'anima b'hat attera mesa
apparizzada
pro pranzu e pro chena
in
cuddu mundu 'e premiu, o de pena.
25.
E
Dante (chi non fit santu 'e linna;
cussos
logos los hat bene descrittos;
premiu
a su ben'e pena a sos delittos
cun
sa sua immortale e dotta pinna;
ma
però poi sa zente malinna
narat
chi sunt inventos bene iscrittos;
ma
iscrittos tottu pro ispaventare
sos
tontos chi no ischini pensare.
26.
Pensa
comente cheres bonu mere!
ma
t'isbaglias in cue a sa segura,
ca
si non cres in sa vida futura
ti
pentis tropu tardu, a non bi crere;
ca
su Suprernu Soberanu Mere
t'hat
a dare a suffrire pena dura
ca
sa vida futura est vida eterna
de
premiu, o de pena sempiterna.
27.
Mi
naras: prite Deus non cumparit
comente
prima ad Abramu e Mosè?
Prite
istat riservadu tottu in sé,
e
da sos ojos nostros si che isparit?
ti
rispondo: ca Deus no s'acrarit
a
tristos peccadores che a me;
ca
Mosé et Abramu fini Santos
e
non che deo pienu 'e males tantos.
28.
No
est veru comente naras tue
chi
Deus cumpariat a sos birbantes,
m'a
sos chi fini in sa fide costantes
cumpariat
in claru in d'una nue;
ti
lu giuro comente ses in cue
chi
custas sunt veridades lampantes,
ch'a
sos costantes de bona cussenzia
lis
cuncediat sa sua presenzia.
29.
Tue
fina 'e sa bibbia sagrada
nde
faeddas cun paga riverenzia:
ma
issa est unu libru pro eccellenzia
inue
tottu canta est cuncentrada
sa
divina e umana sapienzia;
ma
però cheret bene interpretada;
s'interpretrada
no est de gente dotta
essende
giusta mi la faghent trotta.
30.
Naras
chi sa pagana Religione
de
sa nostra est pius bundanziosa,
cuss'est
ca est più licenziosa
ch'alletta
pius sa carre e sa passione;
pro
chi pr'ottenner sa salvassione
passat
in via aspra e ispinosa;
ca
sa via de rosas e fiores
nos
conduit a longu de dolores.
31.
Naras
puru chi nois cristianos.
finas
caddos e boes adoramos,
e
serpentes in Cresia veneramos
tal'e
quale che i sos paganos
des
ischire chi cussos (sende umanos)
tottu
serviant pro usu 'e sos Santos;
ma
sos Santos pregamos solamente
e
non caddos e boes e serpente.
32.
E
Santu Giorgi cun Santu Gavinu
chi
subra de sos caddos sunt dipintos,
est
pro chi fint Cavalleris distintos,
ma
sighende de Deus su caminu;
e
pro achistare su Regnu Divinu
a
suffrire martiriu fint costrintos,
e
distintos si sunt cun tantu zelu
ch'acchistesint
su Rugnu de su Chelu.
33.
Santu
Micheli puru, su serpente
lu
portat sutta pes assuggettadu.
Pro
connoscher comente hat triunfadu
subra
cussu superbu prepotente,
ca
si cheriat equivalente
a
su matessi Deus chi l'hat criadu,
e
cazzadu che l'hat de improvvisu
Santu
Micheli de su Paradisu.
34.
E
Isidoro chi cun boes arat
est
pro cumprender ch'issa fit massaggiu,
ma
pro su Chelu faghiat achipaggiu,
comente
cuss'istoria non lu narat;
e
cun cuss'arte sua nos imparat
a
tribagliare cun fide e coraggiu
pro
fagher achipaggiu pro su Chelu,
e
cuntemplare a Deus senza velu.
35.
Sos
ch'adoresint su vitellu de oro
deviant
esser zertu castigados,
ca
troppu ingratos si sunu mustrados
contra
su veru Deus, Babbu issoro,
ca,
da cussu Re barbaru che moro
send'in
s'Egittu los hat liberados,
annegados
lassende in mesu mare
faraone
e sa truppa militare.
36.
Cando
resonas contra sa muneda
già
ti la dò a binta in porzione,
ma
in tottue non tenes resone,
pro
ch'issa in su mundu hat fattu meda
macchinas,
invenzione, pannu e seda,
industrias,
artes in dogni Nazione,
aziones
sunt tottu 'e su dinare,
cun
dogni cosa de cummerciare.
37.
Però
cando s'omine pro abusu,
e
pro sa tropu usura 'e s'avarizia
hat
corrumpidu fina sa giustizia
de
sa muneda fattende mal'usu,
tottu
s'ordine bonu l'hat confusu
cun
sa malignidade 'e nequizia,
e
nimicizias naschesin e gherra
e
males cant'esistint in sa terra.
38.
Trattende
poi des'umana zente
e
comente su mundu est variabile,
in
cue zertu ses insuperabile
cunfrontende
su riccu prepotente
cun
su poveru miseru e indigente
ch'est
reduidu a puntu miserabile,
abile
in cue ses in dogni logu,
chi
paret ch'apas un'ispada 'e fogu.
39.
Cando
faeddas de cosas terrenas
m'aggradas
ca sun sanos sos criterios,
ma
cando toccas Divinos misterios
mi
causas tropu dolores e penas,
ca
descries criticas e iscenas,
chi
sunt dignas de tantos vituperios,
ca
sos misterios de su Soberanu
non
lu podet cumprender sensu umanu.
40.
Si
cheres fina deo isto surpresu
cando
rifletto e bi penso in su seriu;
ma
trattendesi ch'est unu misteriu
mi
ch'abbarro affangadu in mesu in mesu,
ca
bi cheret talentu meda estesu
a
cumprender coment'est s'Emisferiu;
non
bi cheret criteriu de idiota,
ma
de Teologu, o de zente dotta.
41.
Podias
narrer peus eresia
de
narrer chi su mundu hat fattu a Deu?
Ah
cantu nd'intendimos Deu meu,
de
sas personas de mala zenia!
Tropu
sunt discostados de sa 'ia
chi
nos portat a logu de recreu,
e
tue, amigu meu, ses de cussos
chi
proferint ereticos discussos!
42.
Torremus
a trattare 'e sa ricchesa
ue
cres tue ch'esistat sa gloria:
ma
iscas però, ch'issa est transitoria
e
non la tenes cun sa fune presa;
ca
cando si dimustrat pius cortesa
tando
ti mustrat s'arte produttoria;
ca
transitoria est e fuggitiva,
chi
no est semper ch'approdat a riva.
43.
S'esseres
como tue miliardariu
ti
dias parrer in su Paradisu:
ma
eccodi sa morte a s'improvisu,
e
pro te isparidu est su summariu;
e
s'anima l'abbrancat s'avversariu
cun
d'unu maledittu e bruttu visu,
e
cun risu satanicu e cun frogu
cun
issu la trascinat a su fogu.
44.
Piga
s'esemplu ‘e su riccu Epulone
cun
Lazzaru mischinu e bisonzosu;
custu
ch'est como in d'un'eternu gosu,
cuddu,
in mesu a unu fogulone
e
de su bene regortu a muntone
como
'e un'utìu 'e abba est desizosu,
ca
su gosu l'hat tent'in custu mundu
pro
semper suffrit como in su profundu.
45.
E
tue solu pensas, caru Amigu,
in
sas ricchesas e pompas terrenas;
e
non pensas in premios ne in penas
chi
s'anima a suffrir'est in obbligu,
cando
de custa vida est in disbrigu
truncadas
cun sa morte sas cadenas,
ca
tando eternas penas dét suffrire,
ovvero
eterna gloria dét godire.
46.
Deo
poveru so, ma, non m'isporo,
bell'e
chi prima riccu so istadu;
ma
mai non mi so disisperadu
pro
chi cun Deus fìrmu hapo su coro,
e
mancari non tenza prata e oro,
mai
su necessariu m'est mancadu:
ca
semper dadu m'hat su necessariu
in
cibu, in bevanda e vestiariu.
47.
In
cantu siat pro sa razza umana
ch'han
diversos tipos e colores,
cuss'est
da ue sos abitadores
sa
nàschida e sa vida tentu hana,
pro
ch'in sa terra 'e Asia e Africana
sunt
meda più fortes sos calores;
e
de colores cambiat sa zente
comente
cussu clima est prùs callente.
48.
Ma
fattos sunt da su matessi mastru
tale
quale sa zente bianca,
e
bessidu non l'hat da sa farranca,
comente
naras tue, un'impiastru;
e
ne manc'unu fizu unu fizastru
hat
impastadu cun sa manu manca,
ca
da farrancas suas dogni cosa
est
fatta cun manera prodigiosa.
49.
Como
discurzo cun sa cumparanza
de
su poveru fattu a Gesu Cristu:
cussa
l'est a su poveru, conchistu,
su
tenner cun Gesus assimizanza,
ca
su tenner cun issu comunanza
non
podet fagher piùs bell'achistu;
ca
Gesu Cristu l'hat esser guida
in
tottu sos tribaglios de sa vida.
50.
Beru
chi mancu in issu bei crese,
ca
lu cres contu de Mitologia,
ca
non cres ch'est bennidu su Messia
e
ch'est mortu de annos trintatrese;
già
ch'in cussa opinione firmu sese
issu
ti ponzat in sa vera via:
siat
comente si siat, ses ereticu
e
ti lu naro cun tonu pateticu.
51.
Tue
ti cres chi faghes un'isfregiu
cand'a
Cristos su poveru cunfrontas;
ma
ti rispond'a paraulas prontas
chi
cussu l'est invece privilegiu,
ca
mancari unu siat fizu Regiu
simil'a
Gesu Cristu non l'incontras;
ca
tonta e miscredent'est sa persone
chi
figurat a Cristos che ladrone.
52.
Pro
cussu tue l'has paragonadu
a
s'artistu chi faghet unu reatu,
chi
lu giughet d'Erodes a Pilatu
coment'a
Gesu Cristu hana portadu;
ma
in cue ti ses tropu isbagliadu,
ca
s'ischit chi s'artista male hat fattu,
e
pro su reatu fit delinquente,
non
che Gesus ca fit un'innocente.
53.
Est
falsu puru chi su Cireneu,
s'est
prestadu in agiudu volontariu
a
portare sa Rughe a su Calvariu
pro
sullevare su fizu de Deu,
ca
l'hat costrintu su populu reu
bell'e
ch'a Gesu Cristu fit contrariu;
ch'a
su Calvariu a l'ier inclavadu
timiant
de non b'esser arribbadu.
54.
Cando
faeddas tu 'e Gesu Cristu
non
cres in Issu mancu sos meraculos,
narzende
chi de tales ispettaculos
fin'a
s'omine fagher si nd'hat bistu,
ca
sa scienzia hat fattu grande achistu
chi
caminant sos toppos senza baculos,
e
s'omine chi non est santu divinu
hat
cunvertidu puru s'abba in binu.
55.
Deo
non nego chi s'omine puru
hat
fattu cosas chi parent portentos,
rn'a
fagher cussas, drogas e inventos
e
màcchinas usadu hat de seguru,
ca
pro sanare calchi male duru
bi
cheret de chirurgos istrumentos;
ma
Gesu Cristu nende solu - Fiat -
su
miraculu fattu si bidiat.
56.
Poi,
de sa dottrina in sa regorta
chi
hat fattu su dottu scienziadu,
narami
cando mai l'est costadu
resuscitare
sa persone morta?
Ma
Gesu Cristu piùs de una orta
cussu
grande prodigiu hat operadu,
e
no hat chircadu s'umana scienzia
ma
solu cun sa sua Onnipotenzia.
57.
T'ingannas
puru, chi Re Salomone
(primu
modellu de sa sapienzia)
pro
su peccadu de cuncupiscenzia
chi
non tenzat nessuna punizione?
cand'issu,
invece de_salvazione
fattende
in cuddu mundu est penitenzia,
ca
sa scienzia Divina non perdonat
a
chie a sa lussuria s'abbandonat.
58.
Finas
s'istrage de sos innocentes
(chi
fit un'attu de barbaridade)
fit
ordin'e s'Eterna Maestade
pro
tenner in su Tronu Onnipotente
una
bella corona risplendente
de
angeleddos de minor'edade:
ch'in
s'Eterna Cittade sun che siriu
lughentes
pro sa palma 'e su martiriu.
59.
Caru
frade! de Deus sa scienzia
no
est pro nois a l'interpretare;
ca
s'Issu l'heret cherfidu isvelare
s'omine
fit che Issu in sa potenzia;
m'a
bincher cussa sua preminenzia
est
coment'a gherrare cun su mare.
E
duncas adorare lu devimos
c’a
gherrare cun Issu non podimos.
60.
Des
ischire chi finas Sant'Austinu,
chi
fit de sos Dottores su Dottore,
no
hat potid'ottenner su favore
de
cumprender - su Deus unu e trinu -
e
cando s'est perdidu in su caminu
s'es
tottu rassignadu a su Signore,
e
cun fervore abbrazzesit sa fide
senza
pensare a Deus ponner lide.
61.
E
goi matessi faghe tue puru
(si
bi cheres pro s'anima pensare)
ca
non s'ischit comente has accabbare,
c'a
indovinare cussu est ossu duru;
e
pustis mortu non nde ses seguru
in
cale logu t'han'a collocare:
ca
s'isbagliare soles su caminu,
deves
suffrire penas de continu.
62.
Deo
como so 'ezzu e pili canu,
ca
tenzo bonos ottantachimb'annos;
e
suffrid'hapo males e affannos,
cantu
nde podet suffrire un'umanu,
ma
viver cherzo e morrer cristianu
comente
hapo connottu da' sos mannos;
e
pro sos dannos suffridos immensos
dae
Deus nd'ispetto sos cumpensos.
63.
Cussa
Cumedia tua certamente
est
ricca de robustos argumentos,
ma
in sa Religione b'hat inventos
imaginados
da sa tua mente,
e
pro mores ca ses intelligente
b'has
fattu in cuss'istoria fingimentos;
ma
cussos fingimentos chi b'has fattu,
t'hana
fattu cumparrer pagu esattu.
64.
Isco
chi m'has a narrer rimbambidu
ma
non so tottu foras de resone,
pro
ch'in materia de Religione
semper
s'antiga usanza hapo sighidu,
ca
medas trasgressores hapo 'idu
andados
tottus in perdissione:
a
chi mortu in presone, a ch'in galera,
a
chie mort'a balla che 'sa fera.
65.
Bid'has
cant'est su mundu impeoradu
da
cando mancat sa Religione?
Dognunu
tenet mala inclinazione,
dognunu
curret zegu a su peccadu;
cando
si tenet oggettu furadu
non
si bi pensat a restituzione.
Prima,
in cunfessione, ca timiant,
medas
cosas furadas torraiant.
66.
A
committire como un'assassiniu
un'ispassu
lis paret, unu giogu;
pro
attaccare incendiu in d'unu logu
lis
paret chi lis toccat de dominiu
pro
fagher de bestiamen'esterminiu
invece
'e timer, lu tenent a frogu;
dogni
logu est andende in mal'e peus
de
cando crént chi non s'agatat Déus.
67.
Non
rispondesi tottu a puntu a puntu
ca
m'est mancada sa forza, e sa lena,
pro
cussu hapo rispostu appena appena
de
custa critica unu breve suntu;
si
no, s’atteru puru b'haia aggiuntu,
si
bundante che prima haera sa vena;
ma
sa vena e sa forza m'est mancada,
pro
cussu in breve l'hapo terminada.
68.
Iscusa
caru amigu ca so 'ezzu
e
faeddo gasie a sa rugada!
ca
sa forza de mente m'est mancada
comente
mancat bulvura in s'attrezzu
ma
distintu mi so ca fia avvezzu
de
non lassare cosa inosservada;
pro
cussu e pro derettu de politica
fatt’hapo
a sa Cumedia custa critica.
69.
Ispero
chi mi cherzas perdonare,
ca
no est pro chi sia menzus de tè,
anzis
non barzo s'iscarpa'e su pè
in
paragone a tie in poetare;
ma
tra poetas sempre a criticare
mi
paret cosa naschida de sé.
Pro
me, ti naro 'oghemus su costumen
de
perdonare a su matessi lumen.
|