sos poetas e sas poesias de Aidumajore

Salvatorangelo Vidili

INDICE VIDILI SALVATORANGELO  INDICE SOS POETAS  INDICE SITO

Salvatorangelo Vidili critica la  "Mundana Cummedia" scritta da Bore Podighe,  per i toni ritenuti troppo aspri e diffamatori nei confronti della chiesa.

Critica a sa Mundana Cummedia

1.

A fide chi connoscher ti cheria

Poddighe Salvadore Dualchesu?

ca tenimos sas biddas pagu atesu,

cioè sa bidda tua e bidda mia,

ca las separat sa làcana ebbia

chi passat in su saltu in mesu in mesu

ma tue atesu ti che ses andadu

ca in Miniera ti ses sistemadu.

 

2.

Ma però de sas tuas poesias

mi nd'hat giogad'in manos frequente:

anzis nd'hap'in podere hoe presente

mandadas cun sas suas da' Carias,

su cale puru ch'este in Iglesias

in Miniera che tue similmente;

e valentes poetas sezis ambos

comente arbure sola e duos cambos.

 

3.

Cuss'opusculu tou pubblicadu

intituladu - Mundana Cumedia

meritat de ti ponner in sa sedia

de su Parnasu'in altu collocadu.

ch'a passos de gigante has superadu

sos poeteddos de sa classe media:

una sedia de oro li meritat

pro l'ammirar'ognunu chi l'abitat.

 

4.

Cuss'Opusculu l'hap'eo rezzidu

da su Fizolu Medde Nicolau:

però no isco s'issu l'hat mandau,

o tue chi mi l'apas ispedidu,

ma in sa posta a mie est pervenidu

pro mesu de unu plicu assigurau

o mi l'hapat mandad'issu, o tue

ambos ringrazio e non bi penso cue.

 

5.

Legidu l'hapo cun atenzione

pro chi m'hat dadu gustu cun dilettu:

ma deo (iscusa) tenzo unu difettu

chi fatto a dogni cosa osservazione,

massim'in fattu de Religione

faeddo semper francu e ischiettu;

ch'a Deus so suggettu a dare contos

cando contra de issu tenzo affrontos.

 

6.

Infatti tue, meda, troppu iscappas

contra de Deu in sa creazione,

narzende chi est mera invenzione

de sos chi jughent suttanas e cappas,

e a nessunu de narrer la prappas

cun d'una limb'acuta che punzone;

e chi sa Creazione hoe in die

coment'est fatta non s'ischit, ne chie!

 

7.

Forzis in custu mundu tue solu

has esser su piùs illuminadu?

Forzis in custu mundu tue solu

da sa terra ch'has esser in su 'olu?

Podes ischire chi unu rossignolu

che Achila no hat bolu sublimadu

e cunfrontad'inoghe 'enit su dottu,

chi connoschet pius de un'ignotu.

 

8.

Cando mai su mundu ch'est ornadu

de tantas meraviglias e ispantos,

ch'isbalordint pro finas tottu cantos

sos dottos ch'hana prus istudiadu,

si non b'esseret un'Ente increadu

nos diat dimustrare donos tantos?

E' custos tantos donos certamente

sunt operas de Deu Onnipotente.

 

9.

S'omin'est beru, faghet meraviglias

cun machinas e mill'invenziones,

ch'atturdint e ispantant sas persones

ch'hant piùs istudiadu in sa famiglia,

ma s'haeret Deus frenadu cun briglia,

de s'omine sas suas intenziones,

che maccarrone si fit abbarradu

si Deus non l'haeret aggiudadu.

 

10.

Tue naras chi como sa scienzia

su podere de Deu hat superadu,

ca mancar'issu siat airadu

s'omin'isfìdat sa sua potenzia;

mancari mandet issu cun violenzia,

da' su Chelu, unu fulmine infogadu,

salvadu restat issu e nd'essit sanu,

portende parafulmines in manu.

 

11.

Ma deo cue ti fatt'osservare

chi cando Deus mandat s'ira sua,

non semper tenner'has a manu tua

cuss'istrumentu pro ti la salvare,

e non has accudire e t'iscappare

mancari che puzone tenzas fua:

ca Deus s'ira sua cando mandat

tottu distruit e nemos s'abbandat.

 

12.

A boltas naras chi s'agatat Deus, e

pro finas ch'est giustu e imparziale,

e a boltas nde naras tantu male

chi quasi narrer non si podet peus;

assora - male fiaus e peus seus -

si no has una base principale!

e b'andat male a faghers'intr'e bessi,

si zertu non nde ses tue matessi.

 

13.

Finas sos Santos los giughes a giogu

ca sunt da sos bigottos venerados

e chi benint da custos invocados

chie pro male 'e s'anca chi de s'ogu

e chi bigottos nd'hat in dogni logu

ch'istupidos los crès e insensados;

ma cando sunt provados sos miraculos

solu s'incredulu agatat ostaculos.

 

14.

Attenzione ca in su mundu ses

(mancari sias como allegru e sanu)

non ti suzzedat calchi casu istranu

chi 'enzas a creder cuddu chi non cres,

ca si nd'hat bidu medas pius de ses

ch'istrupiu hana tentu a pes, o manu,

ed essendesi a Santos invocados pro

mes'insoro istesini sanados.

 

15.

Finas sa Santa de S'isula Sicula,

(ti cherzo narrer de Santa Lughia,

ch'est tantu venerada in bidda mia,)

tue l'has calculada pro ridicula;

ma cantu cheres battaglia e articula,

issa est bona pro dogni maladia;

pro maladia, massime in sos ogos

est meda venerada in tantos logos.

 

16.

E deo,chi so 'ezzu e cun su bàculu

bidu nd'hapo da issa unu portentu:

mi so corcadu sanu, e cun cuntentu,

e m'agatesi in ogos grande ostàculu,

e invochendemi a Issa, su meràculu

d'esser sanadu subitu hapo tentu;

e cuntent'hap'abertu pibirista

sanadu che in primu de sa vista.

 

17.

Su dizzu narat: e l'ischini tantos

e mancu tue l'has a dennegare:

chi cando nos cherimos ispassare

de non burlare cun maccos, ne Santos,

ca si s'airant issos tottu cantos

grande dannos nos podet capitare.

Duncas a los venerar'est pius bonu

e nd'haer calincunu pro patronu.

 

18.

Mi dispiaghet ca ses miscredente,

(pro no narrer chi ses in tottu atèu)

ca non cres, ne in Santos, ne in Deu

ma solament'in sa vida presente;

in sa futura non bi cres niente,

e cuss'est chi mi dàt pius anneu;

non cres in Dèu, ma in su temporale,

e ne mancu ch'est s'anima immortale.

 

19.

Socrate, su filosofu de Atena,

chi fit paganu de Religione,

fit sempre in sa firma opinione,

chi s'anima teniat premiu, o pena,

cando lassada sa vida terrena

passaiat a s'Eterna abitazione;

pro cussa opinione (oh zente brutta!)

l'hana dadu a buffare sa cicutta!

 

20.

Naras e giughes sa idea fissa,

ch'Inferru e Paradisu no bi nd'hada,

ne Purgatoriu; ch'est cosa inventada

da sos furbos preide pro sa Missa,

pro ciappare offertorios a s'ispissa

e i sa bussa bene pienada;

ca si dannada est s'anima a su fogu,

non che l'ogat dinaris dae su logu.

 

21.

Sos dinaris chi dana in s'offertoriu,

pro fagher Missas e assolussiones,

non sunt pro che ogare sas persones

prima 'e su tempus de su Purgatoriu,

ma pro lis dare sulliev'e ajutoriu

in cussas mannas tribulaziones;

ca sas assoluziones e i sas Missas

de grande sullievu sunt pro issas.

 

22.

E rejon'est, chi si fettant pagare,

ca non vivent de ària, fumu e bentu,

ca ognunu hat bisonzu 'e nutrimentu

s'in custa vida cheret addurare,

e su preide chi servit a s'altare

da s'altare dèt haer su sustentu;

duncas, su nutrimentu est necessariu

lu depet tenner preide, o vicariu.

 

23.

Ne mancu tue tribaglias debadas

in s'arte chi t'has cherfidu pigare,

anzis si non sunt prontos a pagare,

cuddas personas chi sunt obbligadas,

lis mandas missiones e imbasciadas

cun minettas ancora a la citare;

dunca a campare hat derettu ognunu,

e su preide de cussos est unu.

 

24.

Tue nàs chi su Chelu est de sos riccos

ca tenet abbundante sa ricchesa,

e chi s'inferru est cudda poveresa

chi affliggit sos òmines mendicos;

(pro su corpu, istant sì, custos afficcos)

ma pro s'anima b'hat attera mesa

apparizzada pro pranzu e pro chena

in cuddu mundu 'e premiu, o de pena.

 

25.

E Dante (chi non fit santu 'e linna;

cussos logos los hat bene descrittos;

premiu a su ben'e pena a sos delittos

cun sa sua immortale e dotta pinna;

ma però poi sa zente malinna

narat chi sunt inventos bene iscrittos;

ma iscrittos tottu pro ispaventare

sos tontos chi no ischini pensare.

 

26.

Pensa comente cheres bonu mere!

ma t'isbaglias in cue a sa segura,

ca si non cres in sa vida futura

ti pentis tropu tardu, a non bi crere;

ca su Suprernu Soberanu Mere

t'hat a dare a suffrire pena dura

ca sa vida futura est vida eterna

de premiu, o de pena sempiterna.

 

27.

Mi naras: prite Deus non cumparit

comente prima ad Abramu e Mosè?

Prite istat riservadu tottu in sé,

e da sos ojos nostros si che isparit?

ti rispondo: ca Deus no s'acrarit

a tristos peccadores che a me;

ca Mosé et Abramu fini Santos

e non che deo pienu 'e males tantos.

 

28.

No est veru comente naras tue

chi Deus cumpariat a sos birbantes,

m'a sos chi fini in sa fide costantes

cumpariat in claru in d'una nue;

ti lu giuro comente ses in cue

chi custas sunt veridades lampantes,

ch'a sos costantes de bona cussenzia

lis cuncediat sa sua presenzia.

 

29.

Tue fina 'e sa bibbia sagrada

nde faeddas cun paga riverenzia:

ma issa est unu libru pro eccellenzia

inue tottu canta est cuncentrada

sa divina e umana sapienzia;

ma però cheret bene interpretada;

s'interpretrada no est de gente dotta

essende giusta mi la faghent trotta.

 

30.

Naras chi sa pagana Religione

de sa nostra est pius bundanziosa,

cuss'est ca est più licenziosa

ch'alletta pius sa carre e sa passione;

pro chi pr'ottenner sa salvassione

passat in via aspra e ispinosa;

ca sa via de rosas e fiores

nos conduit a longu de dolores.

 

31.

Naras puru chi nois cristianos.

finas caddos e boes adoramos,

e serpentes in Cresia veneramos

tal'e quale che i sos paganos

des ischire chi cussos (sende umanos)

tottu serviant pro usu 'e sos Santos;

ma sos Santos pregamos solamente

e non caddos e boes e serpente.

 

32.

E Santu Giorgi cun Santu Gavinu

chi subra de sos caddos sunt dipintos,

est pro chi fint Cavalleris distintos,

ma sighende de Deus su caminu;

e pro achistare su Regnu Divinu

a suffrire martiriu fint costrintos,

e distintos si sunt cun tantu zelu

ch'acchistesint su Rugnu de su Chelu.

 

33.

Santu Micheli puru, su serpente

lu portat sutta pes assuggettadu.

Pro connoscher comente hat triunfadu

subra cussu superbu prepotente,

ca si cheriat equivalente

a su matessi Deus chi l'hat criadu,

e cazzadu che l'hat de improvvisu

Santu Micheli de su Paradisu.

 

34.

E Isidoro chi cun boes arat

est pro cumprender ch'issa fit massaggiu,

ma pro su Chelu faghiat achipaggiu,

comente cuss'istoria non lu narat;

e cun cuss'arte sua nos imparat

a tribagliare cun fide e coraggiu

pro fagher achipaggiu pro su Chelu,

e cuntemplare a Deus senza velu.

 

35.

Sos ch'adoresint su vitellu de oro

deviant esser zertu castigados,

ca troppu ingratos si sunu mustrados

contra su veru Deus, Babbu issoro,

ca, da cussu Re barbaru che moro

send'in s'Egittu los hat liberados,

annegados lassende in mesu mare

faraone e sa truppa militare.

 

36.

Cando resonas contra sa muneda

già ti la dò a binta in porzione,

ma in tottue non tenes resone,

pro ch'issa in su mundu hat fattu meda

macchinas, invenzione, pannu e seda,

industrias, artes in dogni Nazione,

aziones sunt tottu 'e su dinare,

cun dogni cosa de cummerciare.

 

37.

Però cando s'omine pro abusu,

e pro sa tropu usura 'e s'avarizia

hat corrumpidu fina sa giustizia

de sa muneda fattende mal'usu,

tottu s'ordine bonu l'hat confusu

cun sa malignidade 'e nequizia,

e nimicizias naschesin e gherra

e males cant'esistint in sa terra.

 

38.

Trattende poi des'umana zente

e comente su mundu est variabile,

in cue zertu ses insuperabile

cunfrontende su riccu prepotente

cun su poveru miseru e indigente

ch'est reduidu a puntu miserabile,

abile in cue ses in dogni logu,

chi paret ch'apas un'ispada 'e fogu.

 

39.

Cando faeddas de cosas terrenas

m'aggradas ca sun sanos sos criterios,

ma cando toccas Divinos misterios

mi causas tropu dolores e penas,

ca descries criticas e iscenas,

chi sunt dignas de tantos vituperios,

ca sos misterios de su Soberanu

non lu podet cumprender sensu umanu.

 

40.

Si cheres fina deo isto surpresu

cando rifletto e bi penso in su seriu;

ma trattendesi ch'est unu misteriu

mi ch'abbarro affangadu in mesu in mesu,

ca bi cheret talentu meda estesu

a cumprender coment'est s'Emisferiu;

non bi cheret criteriu de idiota,

ma de Teologu, o de zente dotta.

 

41.

Podias narrer peus eresia

de narrer chi su mundu hat fattu a Deu?

Ah cantu nd'intendimos Deu meu,

de sas personas de mala zenia!

Tropu sunt discostados de sa 'ia

chi nos portat a logu de recreu,

e tue, amigu meu, ses de cussos

chi proferint ereticos discussos!

 

42.

Torremus a trattare 'e sa ricchesa

ue cres tue ch'esistat sa gloria:

ma iscas però, ch'issa est transitoria

e non la tenes cun sa fune presa;

ca cando si dimustrat pius cortesa

tando ti mustrat s'arte produttoria;

ca transitoria est e fuggitiva,

chi no est semper ch'approdat a riva.

 

43.

S'esseres como tue miliardariu

ti dias parrer in su Paradisu:

ma eccodi sa morte a s'improvisu,

e pro te isparidu est su summariu;

e s'anima l'abbrancat s'avversariu

cun d'unu maledittu e bruttu visu,

e cun risu satanicu e cun frogu

cun issu la trascinat a su fogu.

 

44.

Piga s'esemplu ‘e su riccu Epulone

cun Lazzaru mischinu e bisonzosu;

custu ch'est como in d'un'eternu gosu,

cuddu, in mesu a unu fogulone

e de su bene regortu a muntone

como 'e un'utìu 'e abba est desizosu,

ca su gosu l'hat tent'in custu mundu

pro semper suffrit como in su profundu.

 

45.

E tue solu pensas, caru Amigu,

in sas ricchesas e pompas terrenas;

e non pensas in premios ne in penas

chi s'anima a suffrir'est in obbligu,

cando de custa vida est in disbrigu

truncadas cun sa morte sas cadenas,

ca tando eternas penas dét suffrire,

ovvero eterna gloria dét godire.

 

46.

Deo poveru so, ma, non m'isporo,

bell'e chi prima riccu so istadu;

ma mai non mi so disisperadu

pro chi cun Deus fìrmu hapo su coro,

e mancari non tenza prata e oro,

mai su necessariu m'est mancadu:

ca semper dadu m'hat su necessariu

in cibu, in bevanda e vestiariu.

 

47.

In cantu siat pro sa razza umana

ch'han diversos tipos e colores,

cuss'est da ue sos abitadores

sa nàschida e sa vida tentu hana,

pro ch'in sa terra 'e Asia e Africana

sunt meda più fortes sos calores;

e de colores cambiat sa zente

comente cussu clima est prùs callente.

 

48.

Ma fattos sunt da su matessi mastru

tale quale sa zente bianca,

e bessidu non l'hat da sa farranca,

comente naras tue, un'impiastru;

e ne manc'unu fizu unu fizastru

hat impastadu cun sa manu manca,

ca da farrancas suas dogni cosa

est fatta cun manera prodigiosa.

 

49.

Como discurzo cun sa cumparanza

de su poveru fattu a Gesu Cristu:

cussa l'est a su poveru, conchistu,

su tenner cun Gesus assimizanza,

ca su tenner cun issu comunanza

non podet fagher piùs bell'achistu;

ca Gesu Cristu l'hat esser guida

in tottu sos tribaglios de sa vida.

 

50.

Beru chi mancu in issu bei crese,

ca lu cres contu de Mitologia,

ca non cres ch'est bennidu su Messia

e ch'est mortu de annos trintatrese;

già ch'in cussa opinione firmu sese

issu ti ponzat in sa vera via:

siat comente si siat, ses ereticu

e ti lu naro cun tonu pateticu.

 

51.

Tue ti cres chi faghes un'isfregiu

cand'a Cristos su poveru cunfrontas;

ma ti rispond'a paraulas prontas

chi cussu l'est invece privilegiu,

ca mancari unu siat fizu Regiu

simil'a Gesu Cristu non l'incontras;

ca tonta e miscredent'est sa persone

chi figurat a Cristos che ladrone.

 

52.

Pro cussu tue l'has paragonadu

a s'artistu chi faghet unu reatu,

chi lu giughet d'Erodes a Pilatu

coment'a Gesu Cristu hana portadu;

ma in cue ti ses tropu isbagliadu,

ca s'ischit chi s'artista male hat fattu,

e pro su reatu fit delinquente,

non che Gesus ca fit un'innocente.

 

53.

Est falsu puru chi su Cireneu,

s'est prestadu in agiudu volontariu

a portare sa Rughe a su Calvariu

pro sullevare su fizu de Deu,

ca l'hat costrintu su populu reu

bell'e ch'a Gesu Cristu fit contrariu;

ch'a su Calvariu a l'ier inclavadu

timiant de non b'esser arribbadu.

 

54.

Cando faeddas tu 'e Gesu Cristu

non cres in Issu mancu sos meraculos,

narzende chi de tales ispettaculos

fin'a s'omine fagher si nd'hat bistu,

ca sa scienzia hat fattu grande achistu

chi caminant sos toppos senza baculos,

e s'omine chi non est santu divinu

hat cunvertidu puru s'abba in binu.

 

55.

Deo non nego chi s'omine puru

hat fattu cosas chi parent portentos,

rn'a fagher cussas, drogas e inventos

e màcchinas usadu hat de seguru,

ca pro sanare calchi male duru

bi cheret de chirurgos istrumentos;

ma Gesu Cristu nende solu - Fiat -

su miraculu fattu si bidiat.

 

56.

Poi, de sa dottrina in sa regorta

chi hat fattu su dottu scienziadu,

narami cando mai l'est costadu

resuscitare sa persone morta?

Ma Gesu Cristu piùs de una orta

cussu grande prodigiu hat operadu,

e no hat chircadu s'umana scienzia

ma solu cun sa sua Onnipotenzia.

 

57.

T'ingannas puru, chi Re Salomone

(primu modellu de sa sapienzia)

pro su peccadu de cuncupiscenzia

chi non tenzat nessuna punizione?

cand'issu, invece de_salvazione

fattende in cuddu mundu est penitenzia,

ca sa scienzia Divina non perdonat

a chie a sa lussuria s'abbandonat.

 

58.

Finas s'istrage de sos innocentes

(chi fit un'attu de barbaridade)

fit ordin'e s'Eterna Maestade

pro tenner in su Tronu Onnipotente

una bella corona risplendente

de angeleddos de minor'edade:

ch'in s'Eterna Cittade sun che siriu

lughentes pro sa palma 'e su martiriu.

 

59.

Caru frade! de Deus sa scienzia

no est pro nois a l'interpretare;

ca s'Issu l'heret cherfidu isvelare

s'omine fit che Issu in sa potenzia;

m'a bincher cussa sua preminenzia

est coment'a gherrare cun su mare.

E duncas adorare lu devimos

c’a gherrare cun Issu non podimos.

 

60.

Des ischire chi finas Sant'Austinu,

chi fit de sos Dottores su Dottore,

no hat potid'ottenner su favore

de cumprender - su Deus unu e trinu -

e cando s'est perdidu in su caminu

s'es tottu rassignadu a su Signore,

e cun fervore abbrazzesit sa fide

senza pensare a Deus ponner lide.

 

61.

E goi matessi faghe tue puru

(si bi cheres pro s'anima pensare)

ca non s'ischit comente has accabbare,

c'a indovinare cussu est ossu duru;

e pustis mortu non nde ses seguru

in cale logu t'han'a collocare:

ca s'isbagliare soles su caminu,

deves suffrire penas de continu.

 

62.

Deo como so 'ezzu e pili canu,

ca tenzo bonos ottantachimb'annos;

e suffrid'hapo males e affannos,

cantu nde podet suffrire un'umanu,

ma viver cherzo e morrer cristianu

comente hapo connottu da' sos mannos;

e pro sos dannos suffridos immensos

dae Deus nd'ispetto sos cumpensos.

 

63.

Cussa Cumedia tua certamente

est ricca de robustos argumentos,

ma in sa Religione b'hat inventos

imaginados da sa tua mente,

e pro mores ca ses intelligente

b'has fattu in cuss'istoria fingimentos;

ma cussos fingimentos chi b'has fattu,

t'hana fattu cumparrer pagu esattu.

 

64.

Isco chi m'has a narrer rimbambidu

ma non so tottu foras de resone,

pro ch'in materia de Religione

semper s'antiga usanza hapo sighidu,

ca medas trasgressores hapo 'idu

andados tottus in perdissione:

a chi mortu in presone, a ch'in galera,

a chie mort'a balla che 'sa fera.

 

65.

Bid'has cant'est su mundu impeoradu

da cando mancat sa Religione?

Dognunu tenet mala inclinazione,

dognunu curret zegu a su peccadu;

cando si tenet oggettu furadu

non si bi pensat a restituzione.

Prima, in cunfessione, ca timiant,

medas cosas furadas torraiant.

 

66.

A committire como un'assassiniu

un'ispassu lis paret, unu giogu;

pro attaccare incendiu in d'unu logu

lis paret chi lis toccat de dominiu

pro fagher de bestiamen'esterminiu

invece 'e timer, lu tenent a frogu;

dogni logu est andende in mal'e peus

de cando crént chi non s'agatat Déus.

 

67.

Non rispondesi tottu a puntu a puntu

ca m'est mancada sa forza, e sa lena,

pro cussu hapo rispostu appena appena

de custa critica unu breve suntu;

si no, s’atteru puru b'haia aggiuntu,

si bundante che prima haera sa vena;

ma sa vena e sa forza m'est mancada,

pro cussu in breve l'hapo terminada.

 

68.

Iscusa caru amigu ca so 'ezzu

e faeddo gasie a sa rugada!

ca sa forza de mente m'est mancada

comente mancat bulvura in s'attrezzu

ma distintu mi so ca fia avvezzu

de non lassare cosa inosservada;

pro cussu e pro derettu de politica

fatt’hapo a sa Cumedia custa critica.

 

69.

Ispero chi mi cherzas perdonare,

ca no est pro chi sia menzus de tè,

anzis non barzo s'iscarpa'e su pè

in paragone a tie in poetare;

ma tra poetas sempre a criticare

mi paret cosa naschida de sé.

Pro me, ti naro 'oghemus su costumen

de perdonare a su matessi lumen.

INDICE VIDILI SALVATORANGELO  INDICE SOS POETAS  INDICE SITO